ADHD u dorosłych – fakty i mity

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi i koncentracji kojarzy się głównie z okresem dzieciństwa. Tymczasem objawy, które obserwuje się u dzieci i nastolatków ze spektrum ADHD, w większości przypadków utrzymują się także w wieku dorosłym. Jak zatem przebiega ADHD i ADD u dorosłych? W jaki sposób diagnozuje się to zaburzenie u dojrzałych osób?

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) – czym właściwie jest ADHD?

W ciągu kilku ostatnich lat coraz częściej mówi się o problemie ADHD. Można wręcz mieć wrażenie, że panuje na nie swoista moda. W jej wyniku każde sprawiające trudności wychowawcze dziecko nazywa się mianem „nadpobudliwego”. Paradoksalnie prowadzi to do kojarzenia tego zaburzenia właśnie z „niegrzecznym” dzieckiem i uznaniem za kolejny psychologiczny wymysł, który usprawiedliwia rodziców nie potrafiących właściwe wychować swojej pociechy. I choć takie pobieżne zainteresowanie ADHD przyczyniło się do uświadomienia społeczeństwu o jego istnieniu, to może zaszkodzić, gdyż błędnie tłumaczy mechanizmy jego powstania i nie uwzględnia jego najistotniejszych objawów. Ponadto zaburzenie to występuje nie tylko u dzieci i nastolatków – jak powszechnie się przyjmuje. Wielu dorosłych może cierpieć z jego powodu.

ADHD (skrót od angielskiej attention deficit hyperactivity disorder, po polsku zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) to problem psychiatryczny, który traktowany jest za jednostkę występującą u dzieci i młodzieży. Prawda jest jednak inna – otóż cierpieć na ADHD mogą nie tylko młodsi, ale i starsi pacjenci – jak najbardziej możliwe jest bowiem występowanie ADHD u dorosłych.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) – przyczyny

Na podstawie wyników licznych badań można stwierdzić, że ADHD jest zaburzeniem, które występuje rodzinnie i ma charakter dziedziczny. Przyczyny genetyczne stanowią zatem istotny czynnik ryzyka jego rozwoju. Dodatkowe znaczenie etiologiczne mają czynniki środowiskowe, lecz raczej w interakcji z czynnikami genetycznymi, niż jako główne przyczyny (tylko sporadycznie mają one dominujący charakter).

Ryzyko wystąpienia ADHD u krewnych pierwszego stopnia pacjenta z rozpoznanym zaburzeniem jest około 4–10 razy większe niż w populacji ogólnej i wynosi 20–50%. Wyniki badań genetycznych obejmujących dzieci cierpiące na ADHD wskazują na wiele genów, które najprawdopodobniej mają znaczenie w etiologii tego zaburzenia; dotyczy to między innymi zmienności w obrębie genów receptorów dla dopaminy (DRD4 i DRD5), genu transportera dopaminy (DAT1), genu β-hydroksylazy dopaminy (DBH), transportera serotoniny (5-HTT), receptora serotoninergicznego (HTR1B) i białka SNAP 25. Rezultaty najnowszych badań dotyczących dorosłych z ADHD są podobne.

Wśród czynników środowiskowych związanych z rozwojem ADHD wymienia się czynniki prenatalne, na przykład ekspozycja w czasie ciąży na alkohol, nikotynę, substancje psychoaktywne, wysokie ciśnienie krwi i stres matki oraz poród przedwczesny i mała urodzeniowa masa ciała.

ADHD – mity i stygmatyzacja

  1. Jego powstanie nie jest wynikiem niewłaściwego wychowania przez rodziców, gdyż jest to zaburzenie uwarunkowane genetycznie, ujawniające się już w pierwszych latach życia. – MIT!

  2. Nie jest kwestią „nieznośnego charakteru” – ADHD związane jest z neurobiologicznymi zmianami funkcji mózgu. – MIT!

  3. DHD dotyczy dzieci, więc jako dorosły na pewno nie masz ADHD. – MIT!

  4. Nie jest błahym problemem – niezauważone i nieleczone może doprowadzić do wielu przykrych konsekwencji w dalszym życiu, w tym do powstania zaburzeń psychicznych. – MIT!

  5. Istnieje ogromna moda na rozpoznawanie ADHD, jest ono obecnie zdecydowanie zbyt często rozpoznawane. – MIT!

Jakie są objawy ADHD u dorosłych?

U dziecka rozpoznanie ADHD jest stosunkowo proste – wyraźnie zauważalna jest u niego nadruchliwość, deficyty uwagi czy znaczna tendencja do zachowań impulsywnych. U dorosłych jest już zdecydowanie trudniej – otóż u takich osób ADHD objawia się nieco inaczej niż u dzieci.

Dorosły z ADHD nie biega ciągle po domu czy po klasie tak, jak to czynią dzieci cierpiące na tę jednostkę. Nadmierna aktywność u osób dorosłych przejawia się raczej poprzez trudności z utrzymaniem przez dłuższy czas jednej pozycji ciała, tendencję do nadmiernej gadatliwości czy problemy z możliwością zrelaksowania się lub uczuciem niepokoju. Deficyty uwagi w przebiegu ADHD u dorosłych polegają zwykle na tym, że bardzo łatwo rozproszyć uwagę pacjenta, ma on problemy ze skupieniem się czy wyjątkową tendencję do spóźnień oraz trudności z prawidłową organizacją swojego czasu. Trzeci rodzaj problemów związanych z ADHD – impulsywność – u dorosłych przejawia się jako częste występowanie poczucia znudzenia, tendencja do szybkich zmian planów oraz podejmowanie różnych pochopnych działań. Poza już wymienionymi w przebiegu ADHD u dorosłych uwagę zwraca również drażliwość i wahania nastroju, a także to, że pacjenci często doświadczają wybuchów złości.

Podtypy ADHD:

Można wyróżnić trzy podtypy ADHD:

  • podtyp z przewagę impulsywności i nadpobudliwości,

  • ADD – podtyp o przewadze zaburzeń koncentracji uwagi (trudniejszy do zauważenia, gdyż nie zawiera zachowań nadpobudliwych)

  • oraz podtyp mieszany.

Jednak we wszystkich niejako pojawia się problem zaburzenia koncentracji uwagi.

Czym przejawiają się poszczególne grupy objawów?

  1. Impulsywność – czyli kłopoty z odraczaniem. Brak zdolności zahamowania własnej reakcji, przy jednoczesnej znajomości reguł i wiedzy na temat tego, jak powinno się postępować w danej sytuacji.

Z jednej strony brak umiejętności zahamowania myśli i impulsów wiąże się z trudnością z przerwaniem danej czynności „na zawołanie”. (Np. Odpowiedź „zaraz” i jednocześnie dalsze kontynuowaniu tego samego zajęcia na polecenie „Chodź tu”, zamiast zrealizowanie prośby).

Z drugiej strony pojawia się jednak chęć natychmiastowej reakcji na pojawiający się bodziec (Chcę tego „już”, muszę to mieć „teraz”).

Impulsywność doprowadza także do nieumiejętności przewidywania konsekwencji własnych zachowań oraz problemów ze stworzeniem planu działania.

Cecha ta u dorosłego człowieka może przejawiać się w następujących zachowaniach:

  • Częste przerywanie wypowiedzi innych,

  • Trudności z czekaniem na swoją kolej,

  • Gwałtownie zmieniające się reakcje emocjonalne,

  • Zapominanie ustalonych terminów,

  • Intensywne, lecz często nietrwałe relacje z innymi,

  • Rozgardiasz i bałagan.

  1. Zaburzenia uwagi – czyli słabsza zdolność do skoncentrowania się na konkretnym zadaniu. Dotyczy zarówno skierowania uwagi jak i jego utrzymania (np. rozpoczęcia słuchania i kontynuowania tej czynności). Pojawiają się także problemy z niedostatecznie rozwiniętą pamięcią roboczą (krótkotrwałą).

Bez dostatecznie wykształconej uwagi można się skupić na przypadkowym bodźcu, często najwyraźniejszym, najbliższym albo nowym (np. zamiast słuchać wykładu, spoglądać przez okno czy też bawić się długopisem). Nie jest się w stanie skoncentrować na jednym źródle bodźców, lecz przeskakuje na bezproduktywne czynności. Na osoby, które zachowują się w ten sposób, często mówi się, że są rozmarzone lub myślą o niebieskich migdałach. Zaletą jest to, że potrafią się odnaleźć w sytuacjach nowych i trudnych, pod warunkiem, że nie wymaga się od nich długich i monotonnych zadań.

Mogą objawiać się przez:

  • Słabo wykształconą zdolność do samoobserwacji, obierania celów i tworzenia planu życiowego,

  • Problemy ze współpracą, chęć robienia wszystkiego po swojemu,

  • Niedostrzeganie szczegółów, częste przeoczenia,

  • Trudność z dłuższą koncentracją uwagi,

  • Niedoprowadzanie do końca rozpoczętych zadań,

  • Problemy z organizacją pracy,

  • Niechęć do zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego,

  • Rozpraszanie się pod wpływem otaczających bodźców,

  • Częste zapominanie lub gubienie przedmiotów

  1. Nadruchliwość – czyli nadmierna, niczym nieuzasadniona ruchliwość (u dzieci: wiercenie się w ławce, przymus chodzenia np. po klasie, niemożność wysiedzenia w jednym miejscu)

Niebezpieczna w połączeniu z impulsywnością – najpierw coś się robi, dopiero potem myśli. Nie przewiduje się konsekwencji własnego zachowania.

U dorosłych objawy nadpobudliwości słabną (Przeważnie można je zaobserwować tylko w szybkich ruchach stóp lub palców). Zazwyczaj przekształcają się one w brak aktywności prowadzący do wewnętrznego poczucie niepokoju i nerwowości.

Skąd to się bierze?

Wśród głównych przyczyn schorzenia wymienia się czynniki związane z funkcjonowaniem mózgu. Stan dzisiejszej wiedzy pozwala na wskazanie:

  1. Zmiany w metabolizmie neuroprzekaźników (Są one odpowiedzialne za przekazywanie bodźców z jednej komórki nerwowej do drugiej). Dokładniej chodzi o zmniejszoną aktywność:

  • Noradrenaliny (odpowiada za koncentrację)

  • Dopaminy (steruje bodźcami i napędem)

  • Serotoniny (impulsywność, dopasowanie zachowania do sytuacji)

Ich rozpad następuje zbyt szybko i zbyt intensywnie, w skutek czego dochodzi do zaburzenia w procesie przenoszenia informacji. Stąd właśnie biorą się problemy z koncentracją, a także impulsywność.

Konsekwencją staje się także to, że osoby z ADHD mają  problem z selektywnością uwagi. Ich mózg nie radzi sobie z zablokowywaniem nieistotnych bodźców i wybieraniem tych, które są najważniejsze. Stąd zapominanie, czy też łatwa odwracalność uwagi.

  1. Badania pokazały, że u osób z ADHD w pewnych obszarach mózgu występuje niedokrwienie. W czołowej części mózgu dochodzi do słabszego przetwarzania glukozy, w wyniku czego dostarczana jest tam mniejsza ilość energii.

Na czym polega leczenie dorosłych z ADHD?

Terapia dorosłych osób cierpiących na ADHD może usprawnić ich funkcjonowanie w różnych obszarach, a także zapewnić poprawę w zakresie innych występujących u nich zaburzeń psychicznych. U dorosłych, podobnie jak u dzieci z ADHD, możliwe jest zastosowanie skutecznego leczenia, co potwierdzają coraz liczniejsze wyniki badań obejmujących pacjentów z tej grupy wiekowej. Badacze dowiedli efektywności takich metod postępowania, jak:

  • farmakoterapia ADHD i zaburzeń współistniejących,

  • psychoedukacja dotyczącą ADHD i zaburzeń współistniejących,

  • terapia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioral therapy – CBT),

  • coaching,

  • terapia rodzin,

  • pomoc w organizowaniu codziennych aktywności.

Terapia powinna mieć charakter kompleksowy i wielokierunkowy oraz optymalnie powinna obejmować wszystkie wymienione oddziaływania (z uwzględnieniem współistniejących innych zaburzeń psychicznych). Korzystne jest także wdrożenie odpowiednich oddziaływań wobec rodziny pacjenta, jego partnera i innych bliskich.

Odnośnie do współistniejących zaburzeń psychicznych uważa się, że w pierwszej kolejności należy zalecić terapię związaną z ciężkimi zaburzeniami (np. depresyjnymi i lękowymi), a w drugiej – ponownie zweryfikować rozpoznanie ADHD i potrzebę poddania pacjenta odpowiedniej terapii. W przypadku łagodniejszych zaburzeń depresyjnych i lękowych priorytetem może być jednak leczenie nakierowane na objawy ADHD, a gdy okaże się skuteczne, może równocześnie prowadzić do ustąpienia lub istotnego zmniejszenia nasilenia objawów depresji i lęku.

Artykuł pochodzi ze stron: psychiatraplus.pl, neurologia-praktyczna.pl, mp.pl, wiecjestem.us.edu.pl, psychiatria.pl